1.Di sản văn hóa phi vật thể
Một số lễ hội đình làng, lễ hội Nghinh Cô, lễ hội Nghinh Ông, lễ hội của dân tộc Chơ Ro là những di sản văn hoá phi vật thể tiêu biểu của tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu.
Lễ hội đình làng
Đình làng Bà Rịa – Vũng Tàu xưa là trung tâm thờ thần, người có công lập làng và sinh hoạt văn hóa cộng đồng.
· Làng nghề biển tổ chức các lễ hội đặc trưng như Nghinh Ông, Nghinh Cô, Cầu ngư, Cầu an,.....
Lễ hội Nghinh Cô
Lễ hội Dinh Cô diễn ra tại thị trấn Long Hải, huyện Long Điền, từ ngày 10 đến 12 tháng 2 âm lịch hằng năm. Đây là lễ hội nước lớn nhất của cư dân ven biển Nam Bộ.
Lễ hội Nghinh Ông
Lễ hội Nghinh Ông là nghi lễ truyền thống của ngư dân ven biển Bà Rịa – Vũng Tàu nhằm tôn thờ và tỏ lòng biết ơn Cá Ông (cá voi), vị thần hộ mệnh được tin là thường cứu giúp người gặp nạn trên biển.
Lễ hội cúng thần Lúa và thần Rừng của dân tộc Chơ Ro
Lễ hội Ốp Yang Va là tục thờ thần Lúa truyền thống của người Chơ Ro, thường tổ chức sau vụ gặt (khoảng tháng 11, tháng Chạp âm lịch), khi "lúa đã bò lên nhà ngủ".
Lễ hội Cúng thần Rừng (Ốp Yang Vri)
2.Di sản văn hóa vật thể
Tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu có nhiều di tích lịch sử – văn hoá, danh lam thắng cảnh, di vật, cổ vật tiêu biểu như: Nhà Tròn (thành phố Bà Rịa), Nghĩa trang Hàng Dương (huyện Côn Đảo), Nhà lưu niệm Võ Thị Sáu (huyện Đất Đỏ), Mặt nạ vàng Giồng Lớn (thành phố Vũng Tàu),...
a.Một số di tích lịch sử-văn hóa ,danh lam thắng cảnh
Khu di tích lịch sử cách mạng Nhà tù Côn Đảo (huyện Côn Đảo)
Khu Di tích Nhà tù Côn Đảo (thành lập 1862) là "địa ngục trần gian" tồn tại 113 năm (1862–1975), nơi giam cầm các chiến sĩ cộng sản và người yêu nước Việt Nam.
Di tích lịch sử cách mạng Nhà Tròn Bà Rịa (thành phố Bà Rịa)
Nhà Tròn là dấu tích của tháp nước hình tròn do Pháp xây dựng đầu thế kỷ XX, tọa lạc tại trung tâm thành phố Bà Rịa.
Di tích này gắn liền với hai sự kiện lịch sử quan trọng:
· Ngày 25/8/1945: Nơi diễn ra lễ ra mắt của Ủy ban Nhân dân Cách mạng lâm thời Bà Rịa trong Tổng khởi nghĩa tháng Tám.
· Ngày 1/5/1975: Nơi tổ chức lễ mít tinh trọng thể chào mừng giải phóng tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu và miền Nam.
Di tích lịch sử Nhà Tròn Bà Rịa gắn liền với các sự kiện lịch sử tiêu biểu của quân dân tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ, có ý nghĩa to lớn trong việc giáo dục truyền thống cách mạng cho thế hệ trẻ.
Năm 1987, Bộ Văn hoá – Thông tin công nhận Nhà Tròn là Di tích lịch sử – văn hoá cấp quốc gia.
Di tích lịch sử nhà lưu niệm Võ Thị Sáu (huyện Đất Đỏ)
Nhà Lưu niệm Anh hùng Lực lượng Vũ trang Nhân dân Võ Thị Sáu tọa lạc tại thị trấn Đất Đỏ, huyện Đất Đỏ.
b.Bảo vật quốc gia
Mặt nạ vàng Giồng Lớn (xã Long Sơn, thành phố Vũng Tàu)
Giồng Lớn là một di chỉ mộ táng toạ lạc trên một giồng cát ven biển thuộc xã Long Sơn, thành phố Vũng Tàu. Tại đây, qua hai đợt khai quật khảo cổ năm 2003 và 2005, hàng nghìn hiện vật đã được phát hiện, gồm có: đồ gốm, đồ đá, đồ sắt; đồ trang sức bằng thuỷ tinh, đá, mã não, hồng ngọc và ba chiếc mặt nạ bằng vàng.
Ba chiếc mặt nạ được tìm thấy có đặc điểm như sau:
– Chiếc thứ nhất là một mảnh lá vàng hình chữ nhật, dát mỏng, ở bốn góc có bốn lỗ nhỏ để buộc dây đeo; bề mặt dập nổi hình đôi mắt mở to, đôi lông mày rậm, cong xếch, sống mũi nổi cao.
– Chiếc thứ hai là một mảnh lá vàng có dạng hình chữ nhật, dát mỏng, rìa cạnh có sáu lỗ nhỏ để buộc dây đeo; bề mặt dập nổi hình đôi mắt tròn, mở to, đôi lông mày cụp xuống.
– Chiếc thứ ba là một mảnh lá vàng có dạng hình chữ nhật, dát mỏng, có lỗ nhỏ ở bốn góc để buộc dây đeo; mặt nạ được in dập nổi hình khuôn mặt người với đôi mắt mở to, đôi lông mày rậm giao nhau, mũi to, sống mũi nổi cao, ngang và đôi môi dày.
Có nhiều khả năng đây là những chiếc mặt nạ được đặt trên mắt người chết trước khi mai táng. Mặt nạ vàng Giồng Lớn có niên đại thế kỷ I trước Công nguyên – thế kỉ II.
Mặt nạ vàng Giồng Lớn là bảo vật quốc gia có giá trị to lớn trong việc nghiên cứu đời sống kinh tế, văn hoá của cư dân cổ sinh sống ở vùng đất Bà Rịa – Vũng Tàu thời cổ đại. Năm 2021, Chính phủ ra quyết định công nhận Mặt nạ vàng Giồng Lớn là Bảo vật quốc gia.
3.Bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa
a.Thuận lợi và khó khăn trong việc bảo tồn,phát huy các giá trị di sản văn hóa tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu
Thuận lợi:
Trung ương và địa phương ban hành các chủ trương, chính sách, tạo cơ sở pháp lý cho việc triển khai công tác bảo tồn và phát huy giá trị của di sản,
Bà Rịa – Vũng Tàu là tỉnh đa dạng về di sản văn hoá, nhiều di sản được các cơ quan chức năng công nhận, xếp hạng như: Mặt nạ vàng Giồng Lớn được công nhận là Bảo vật quốc gia; Nhà tù Côn Đảo được công nhận là Di tích quốc gia đặc biệt, Di tích cấp quốc gia và Di tích cấp tỉnh,... Việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá ở tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu được các cơ quan chức năng chú trọng, tổ chức thường xuyên,....
Nhu cầu thưởng thức văn hóa ngày càng tăng của nhân dân và du khách đã tạo động lực lớn cho công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản ở Bà Rịa – Vũng Tàu.Đồng thời, sự tăng trưởng nhanh của nền kinh tế tỉnh đã cung cấp nguồn lực tài chính cần thiết để đầu tư vào việc trùng tu, tôn tạo các di sản.
Công tác giáo dục di sản cho thế hệ trẻ được các ngành, các cấp đặc biệt chú trọng. Ngành giáo dục đã phối hợp với các cơ quan chuyên môn, các tổ chức chính trị – xã hội triển khai có hiệu quả công tác giáo dục di sản cho học sinh.
Khó khăn:
Ở tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu một số di tích bị hư hại, xuống cấp, thiếu tư liệu, hình ảnh, không còn dấu tích,... gây khó khăn cho việc bảo tồn và phát huy giá trị của di sản.
Các công trình di tích lịch sử ven biển Bà Rịa – Vũng Tàu như Nhà tù Côn Đảo, đình, chùa đang xuống cấp nghiêm trọng, đối diện nguy cơ sụp đổ do tác động của thời tiết và môi trường biển (sóng, nước biển).Ngoài ra, thiên nhiên thay đổi cảnh quan làm các chứng tích lịch sử không còn nguyên vẹn hoặc mất dấu vết phục hồi. Đồng thời, các ngôi nhà kiến trúc truyền thống thuộc sở hữu nhân dân cũng đang hư hại và đứng trước nguy cơ biến mất.
Một số loại hình di sản văn hoá phi vật thể ở tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu đứng trước nguy cơ mai một, thất truyền vĩnh viễn như văn hoá truyền thống của các dân tộc thiểu số (nhà sàn, lễ hội,...), một số nghề thủ công (nghề đúc đồng ở Long Điền, nghề rèn),...
Việc bảo quản, tu bổ, tôn tạo, chống xuống cấp, sưu tầm các hiện vật gặp khó khăn do thiếu kinh phí, việc bảo tồn chưa đúng với quy định, không gian của các di tích bị thu hẹp do quá trình đô thị hoá,...
b.Các giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu
Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến các quy định của pháp luật, các quy định của địa phương liên quan đến việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa, chấn chỉnh các hoạt động tuỳ tiện trong tu bổ, tôn tạo di tích, xử lí nghiêm minh các hành vi lấn chiếm đất đai, xâm phạm di tích,..
Chú trọng việc xây dựng và phát triển văn hoá, con người tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững giá trị di sản văn hoá trên địa bàn tỉnh, giáo dục ý thức, trách nhiệm của cộng đồng trong việc bảo tồn, tôn tạo các giá trị di sản văn hoá.
Gắn kết bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hoá với giáo dục truyền thống và phát triển kinh tế – xã hội, quốc phòng – an ninh của địa phương.
Bảo tồn và phát huy giá trị bền vững các di sản, các công trình có giá trị tiêu biểu, có ý nghĩa chính trị, văn hoá, lịch sử, truyền thống đặc sắc trên địa bàn tỉnh, ưu tiên bảo tồn một số loại hình di sản văn hoá có nguy cơ bị mai một, thất truyền, xuống cấp trầm trọng.Về giáo dục cần tăng cường giáo dục di sản cho học sinh phổ thông thông qua việc:
c.Ý nghĩa của việc bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu
Giáo dục cho thế hệ trẻ ý thức bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá, tinh thần cộng đồng, nâng cao trách nhiệm đối với quê hương, đối với di sản.
Thông qua giáo dục di sản giúp cho học sinh có những hiểu biết về các giá trị của di sản văn hoá, cũng như có ý thức gìn giữ, bảo vệ di sản.
Góp phần vào việc bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hoá của các thế hệ trước để lại trong công cuộc xây dựng và bảo vệ quê hương, đất nước hiện nay.
Việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hoá thể hiện mối liên hệ giữa quá khứ, hiện tại và tương lai.