Một số nghi lễ dân gian thể hiện đạo lí “ Uống nước nhớ nguồn” của nhân dân TP Hồ Chí Minh

1. Nghi lễ dân gian mang tính cộng đồng: 

   Thờ cúng tại đình, miếu, đền

   Đình thờ Thành Hoàng Làng. Đình làng Việt Nam từ xưa đến nay vẫn là trung tâm sinh hoạt tôn giáo, hành chính và văn hóa, phản ánh nỗ lực của cộng đồng trong việc hòa hợp với thiên nhiên và xây dựng sự ổn định. Những ngôi đình này thờ phụng Thành Hoàng, vị thần hộ mệnh được tin là sẽ bảo vệ sự thịnh vượng, an lành và sức khỏe của làng, cũng như tôn vinh các vị thần linh và những nhân vật có uy tín đã đóng góp vào sự phát triển của làng. Đình làng cũng là nơi diễn ra các nghi lễ, lễ hội và hội họp quan trọng, thúc đẩy sự đoàn kết cộng đồng và gìn giữ các phong tục tập quán truyền thống. Hiện nay, Việt Nam vẫn còn rất nhiều đình làng, đặc biệt là tại Thành phố Hồ Chí Minh, tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì di sản văn hóa và gắn kết cộng đồng. 

   

   (Nguồn: SGK giáo dục địa phương lớp 10 thành phố Hồ Chí Minh)

   Thành phố Hồ Chí Minh hiện nay có 299 ngôi đình(trong đó có 297 ngôi đình do người Việt quản lý và 2 ngôn đình là người Hoa quản lí) còn đang hoạt động tín ngưỡng.Trong đó, huyện Bình Chánh có số lượng nhiều nhất 60 đình,quận Phú Nhuận chỉ có 1 đình.

Ý nghĩa thờ Thành Hoàng Làng:

            -Thể hiện lòng biết ơn với những người có công khai khẩn đất hoang,thành lập và phát triển làng xã: Theo quan niệm dân gian thì thì Thành Hoàng là người cai quản làng và quyết định họa phúc của người dân.Vị thần ấy có thể bao quát,chứng kiến toàn bộ đời sống sinh hoạt của dân làng, bảo vệ và phù hộ cho cư dân làm ăn phát đạt, khỏe mạnh.

            -Thể hiện việc giữ gìn luật lệ,lối gia phong của mỗi làng xã đồng thời thể hiện ý thức đoàn kết cộng đồng làng xã: Chính sự thờ phụng Thành Hoàng ở đỉnh không chỉ là tạo sợi dây liên kết vô hình mà còn giúp dân làng đoàn kết, nếp sống cộng đồng,tình cảm hòa đồng được bảo tồn.

  Miếu-thờ các vị thần

Miếu trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam là di tích văn hóa nhỏ hơn so với đình làng.Các thần được thờ ở miếu rất đa dạng, thể hiện qua tên gọi theo đối tượng như miếu Cô, miếu Cậu,miếu thờ Thần núi, miếu thờ thần nước,.... Các ngôi miếu thường tọa lạc ở những ví trị yên tĩnh,xây trên gò cao,bờ sông hoặc đầu làng,cuối làng.

(Nguồn: SGK giáo dục địa phương lớp 10,thành phố Hồ Chí Minh)

Hiện nay,thành phố Hồ Chí Minh hiện nay có 448 ngôi miếu.Các huyện ngoại thành có miều nhiều hơn nội thành.Có 285 ngôi miếu thờ Ngũ Hành Nương Nương, 29 miếu thờ Chúa xứ Thánh Mẫu.Miếu Nữ Thần vẫn là thần được thờ tự phổ biến ở miếu, trong đó có bà Chúa Xứ,Chúa Tiên,Thủy Long,Linh Sơn,Thánh Mẫu,Thiên Hậu Thánh Mẫu,...

Nghi lễ cúng miếu là nghi lễ quy mô nhất trong sinh hoạt của một ngôi miếu, mang tính thường lệ.Hiện nay, đa số miếu ở Thành phố Hồ Chí Minh đều cúng một lễ trong một năm hoặc thường chỉ kéo dài trong một ngày.Các làng thưởng mở tế lễ,mở hội,nghinh rước thần từ miếu về đình.Tế lễ xong, lại rước thần về miếu yên vị.

  Đền-thờ danh nhân,anh hùng dân tộc,dòng họ,..

Đền là công trình kiến trúc được xây dựng để thờ cúng một vị Thánh hoặc những nhân vật lịch sử được tôn sùng như thần thánh. Ở Thành phố Hồ Chí Minh, phổ biến nhất là các đền thờ được xây dựng để ghi nhớ công đức của một cá nhân với địa phương được dựng theo truyền thuyết dân gian hay công ơn của các anh hùng (đền thờ Vua Hùng, đền thờ Trần Hưng Đạo, …). Hiện nay,đền thờ, am thờ, miếu thờ các liệt sĩ xuất hiện nhiều ở huyện Bình Chánh, huyện Củ Chi, Quận 6,… nhằm tôn vinh và lưu truyền lại tinh thần bất khuất của các anh hùng liệt sĩ cho thế hệ mai sau

(Nguồn: SGK giáo dục địa phương lớp 10,thành phố Hồ Chí Minh)

Thờ cúng anh hùng liệt sĩ là một phần của lễ nghi thể hiện truyền thống yêu nước và đạo lý "Uống nước nhớ nguồn" của dân tộc Việt Nam. Dù trong hoàn cảnh nào, người dân luôn hướng về những người đã hy sinh vì chính nghĩa và Tổ quốc. Sau năm 1975, nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh đã đẩy mạnh xây dựng các đền thờ anh hùng liệt sĩ để tưởng nhớ công lao của các chiến sĩ đã hy sinh trong các cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ. Đền tưởng niệm liệt sĩ Bến Dược là một công trình lịch sử văn hóa quan trọng, thể hiện lòng biết ơn sâu sắc đối với những người đã chiến đấu và hy sinh vì sự nghiệp giải phóng dân tộc và bảo vệ đất nước.

      b.Một số nghi lễ dân gian thờ cúng tại gia đình

  Thờ cúng tổ tiên

Trong tâm thức mỗi người Việt Nam, “Cây có cội, nước có nguồn, con người có tổ tiên dòng tộc” và bất cứ thời kì nào cũng luôn thấm nhuần trong đời sống tâm linh của nhiều thế hệ và thành phần cư dân tại Thành phố Hồ Chí Minh cũng vậy.

(Nguồn: SGK giáo dục địa phương lớp 10,thành phố Hồ Chí Minh)

Tổ tiên là những người cùng huyết thống đã mất.Thờ cúng tố tiên không chỉ là vấn đề tín ngưỡng mà còn là vấn đề đạo đức,phản ánh lòng biết ơn của con cháu đối với công ơn sinh thành,dưỡng dục của cha mẹ,tổ tiên.Xuất phát từ niềm tin, quan niệm người Việt cho rằng chết chưa phải là hết, mà những linh hồn đó thường ngự trên bàn thờ để gần gũi,theo dõi và phù hộ con cháu.Nơi thờ cúng thường là tại gia và nhà thờ họ tộc.

“Thà đui mà giữ đạo nhà

Còn hơn sáng mắt cha ông không thờ”.

(Trích Lục Vân Tiên, Nguyễn Đình Chiểu)

Trong mỗi gia đình, việc cúng ông bà diễn ra vào những dịp quan trọng như mồng một, ngày rằm, lễ tết, giỗ, hoặc khi cần sự phù hộ từ tổ tiên. Điều này thể hiện lòng biết ơn và đạo lý "Uống nước nhớ nguồn", nhấn mạnh tầm quan trọng của tổ tiên trong đời sống tinh thần của con cháu.Ngày cúng giỗ, hay còn gọi là kỵ nhật, thường được tính theo âm lịch và là dịp để tưởng nhớ những người đã khuất. Gia đình tin rằng đây là ngày mà linh hồn của người đã mất bước vào cõi vĩnh hằng, từ đó tạo nên sự kết nối giữa thế giới hiện tại và thế giới tâm linh.

  Thờ cúng tổ nghề

“Trong tâm thức của người lao động, nhất là lao động trong môi trường sản xuất hoặc nghệ thuật có quy mô không lớn, còn nhiều yếu tố bấp bênh, may rủi thì người ta càng tin vào sự độ trì của Tổ sư nghề nghiệp. Tâm lí “Uống nước nhớ nguồn”, xem trọng các bậc tiền nhân khai sáng, cải tiến nghề thì họ càng quan niệm tín ngưỡng nghề nghiệp quan trọng không kém yếu tố kinh tế. Để tiếp nối truyền thống các bậc thầy đã dạy cho người dân một nghề nghiệp để sinh sống, cư dân Thành phố đã duy trì hình thức tín ngưỡng thờ Tổ nghiệp của mình. Có nhiều Tổ nghề được lập đền thờ như: Tổ nghề kim hoàn, 18 Tổ nghề thợ bạc, Tổ nghề thợ may, Tổ nghề thợ mộc, Tổ nghề sân khấu,… Việc thờ cúng mang ý nghĩa nhớ ơn người khai sáng cho nghề, đồng thời họ cũng cầu xin Tổ nghề phù hộ, che chở để công việc của họ được thuận lợi, suôn sẻ, tiến triển, tránh được những điều rủi ro, điều xấu cho bản thân và nghề nghiệp”.

(Võ Thanh Bằng (Chủ biên), Tín ngưỡng dân gian Thành phố Hồ Chí Minh, Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, 2008, trang 161

(Nguồn: SGK giáo dục địa phương lớp 10,thành phố Hồ Chí Minh)

II.Bảo tồn và phát huy đạo lí “Uống nước nhớ nguồn” qua các nghi lễ dân gian ở Thành phố Hồ Chí Minh

  1.Thực trạng

Thực trạng hiện nay, các hoạt động nghi lễ dân gian trong đời sống cộng đồng tại Thành phố Hồ Chí Minh đứng trước một số khó khăn, thách thức như:

– Nhiều cơ sở có giá trị lịch sử xuống cấp mà vẫn chưa được trùng tu vì thiếu kinh phí (thiếu tiền tài trợ).

– Nhiều đình, miếu chưa thống nhất cấp quản lí, nhiều nơi còn lẫn lộn giữa miếu và đình.– Nhiều nơi chưa phân biệt đâu là nghi lễ, đâu là mê tín.

– Nhiều cơ sở bị bê tông hoá nên nhiều tác phẩm sơn son thếp vàng, chạm gỗ, sơn mái, cẩn xà cừ,… ngày xưa bị bôi xoá.

– Đối tượng thờ cúng chính trong đình, miếu cũng bị thay đổi gây ra sự thay đổi bản chất truyền thống trong thờ tự.

– Do chạy theo kinh doanh nên nhiều nơi đưa một số thần thánh theo thị hiếu nên tạo ra sự pha tạp nghiêm trọng ở cơ sở dẫn đến bản sắc văn hoá dân tộc đang bị đe doạ nghiêm trọng”.

(Võ Thanh Bằng (Chủ biên), Tín ngưỡng dân gian Thành phố Hồ Chí Minh, Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh, 2008, trang 369 – 370)

– Hiện nay, một bộ phận thanh niên đang có biểu hiện về sự suy thoái đạo đức như sống thực dụng, thiếu lý tưởng, hoài bão, ước mơ, không chịu tìm hiểu lịch sử, thái độ vô cảm, thờ ơ.

 2.Giải pháp bảo tồn và phát huy đạo lí “Uống nước nhớ nguồn” qua lễ hội dân gian

Để các nghi lễ dân gian hồi sinh và bám rễ sâu bền trong đời sống cộng đồng,chính quyền Thành phố Hồ Chí Minh và địa phương cần thực hiện hai giải pháp chủ yếu.Thứ nhất, cần dành một khoản chi phí riêng để hỗ trợ các nghệ nhân phục dựng lại các nghi lễ thông qua phục dựng các lễ hội và quá trình truyền dạy cho các thế hệ trẻ.Thứ hai, các chính quyền địa phương cần ưu tiên phát triển du lịch gắn với lễ hội và xây dựng các dự án đào tạo, bồi dưỡng nhằm nâng cao nhận thức và hiểu biết của người dân về giá trị của các nghi lễ dân gian,Mục tiêu cuối cùng là thu hút cộng đồng cùng chung tay tham gia bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa này.

  3.Ý nghĩa việc bảo tồn và phát huy đạo lí “Uống nước nhớ nguồn” qua các nghi lễ dân gian

Các nghi lễ dân gian thể hiện lòng biết ơn đối với các bậc tiên nhân,góp phần hun đúc tình yêu quê hương đất nước cho mọi người,phát huy đạo lí “Uống nước nhớ nguồn’.

Nhiều loại hình nghệ thuật có trong các nghi lễ dân gian đã trở thành tư liệu quý báu cho thế hệ sau nghiên cứu,kế thừa.Các nghi lễ góp phần nói lên lịch sử phát triển của thành phố Hồ Chí Minh,lưu giữ các di tích văn hóa cổ,giáo dục đạo lí làm người,trở thành chỗ dựa tinh thần không thể thiếu trong đời sống,tạo sự ổn định nhân tầm và phát triển kinh tế-xã hội.Do đó, việc cùng nhau bảo tồn nghi lễ dân gian là vô cùng cần thiết.

Đạo đức truyền thống “Uống nước nhớ nguồn” và “Ăn quả nhớ người trồng cây” là những giá trị cốt lõi của dân tộc. Thành phố Hồ Chí Minh là địa phương đi đầu cả nước trong việc phát huy đạo lý này thông qua phong trào “Đền ơn đáp nghĩa”. Trong hơn 40 năm qua, Thành phố đã ban hành nhiều chủ trương và chính sách nhằm hiện thực hóa tinh thần “Uống nước nhớ nguồn” thông qua các chương trình hành động sâu rộng. Nhiều phong trào của thanh niên và các hoạt động thiết thực khác đã thu được kết quả tốt đẹp, bao gồm việc tổ chức các nghi lễ dân gian và hoạt động về nguồn, triển khai hiệu quả chính sách đối với người có công, thăm hỏi, phụng dưỡng, chăm sóc Mẹ Việt Nam anh hùng, xây dựng nhà tình nghĩa, và tổ chức triển lãm ảnh chủ đề “Thành phố Hồ Chí Minh khắc sâu đạo lí “Uống nước nhớ nguồn”.

(Nguồn: SGK giáo dục địa phương lớp 10,thành phố Hồ Chí Minh)